O CONFLITO SAHARAUI E AS VAS EXPECTATIVAS MARROQUÍS

Por Lih Beiruk. (Secretario de Xustiza na Cancillería da RASD)

Artigo publicado no número 15 da revista ENCLAVE (2007)

O conflito do Sahara occidental será retido nos anais das Nacións Unidas como un dos conflitos de descolonización que máis se prolongou na axenda do organismo internacional. Catro secretarios xerais, dous dos cales cumpriron os seus dous mandatos, un rosario de Enviados Especiais e de Representantes persoais do secretario xeral, millóns de dólares1, e o drama derivado da invasión e posterior ocupación do territorio.[1] James Baker III , que foi o máis célebre dos Enviados Especiais asumiu o cargo durante sete anos. Pese á súa notoria experiencia nas relacións internacionais, e o seu peso como ex Secretario de Estado americano, tivo que dimitir tras inxentes esforzos por atopar unha solución ao conflito. A súa dimisión, que foi celebrada polos marroquís, confirmou para moitos observadores que se trataba dun conflito de imposible solución. Esta impresión afiánzase aínda máis coa lectura dos informes do Secretario xeral da ONU onde se recorre a miúdo a un repertorio de fraseoloxía, vaga, ambigua e de equívoca intencionalidade que, con todo, non chega a ocultar a permanente e deliberada ausencia de vontade do responsable internacional de recorrer aos termos e medios perfectamente establecidos pola longa e rica experiencia do organismo internacional para impoñer o respecto dunha das normas estelares do ordenamento xurídico internacional, isto é, o dereito dos pobos á libre determinación (resolución 1514, decembro de 1960).

Pero se hai que facer xustiza á actitude das Nacións unidas e os seus sucesivos secretarios xerais, hai que recoñecer que a ultima deriva de Kofi Anan (informe de abril de 2006), que consiste nun intento, tímido quizais, de suplantar o que dita a norma de descolonización, resolución 1514, por un acomodamento á realpolitik, en claro xesto de prevaricación fáctica, inscríbese nun comportamento que caracterizou ao organismo internacional desde as súas primeiras resolucións sobre o problema do Sahara Occidental, en particular desde os inicios da Marcha Verde, a finais de 1975.2

A característica común á maioría das posteriores resolucións, con raras excepcións, é o recurso a unha linguaxe pusilánime, ambivalente, e no mellor dos casos sitúa por igual a Marrocos, país que violou un dos principios básicos do dereito internacional grazas ao cal a maioría dos países colonizados tiveron acceso á súa independencia: o dereito dos pobos á autodeterminación e independencia, e ao frente POLISARIO, movemento de liberación cuxa única responsabilidade consiste en erixirse en defensor dos lexítimos dereitos do pobo saharauí a recuperar o seu territorio, e a instaurar os seus dereitos recoñecidos como tales por toda a comunidade internacional.

Detrás desta actitude reincidente e permisiva do organismo internacional, subxace o propósito rumoreado por Marrocos e defendido na instancia internacional polo seu principal valedor, Francia, de aprazar, sine die, toda solución que poida ser lesiva aos intereses do reino alaui e, en espera de tempos mellores, deixar que as duras condicións en que viven os saharauís, tanto nos campamentos de refuxiados, como nas zonas ocupadas, enfraquezan as súas capacidades de resistencia e estes terminen resignándose a aceptar propostas de almoeda como o actual proxecto de “ampla autonomía”.

Apostar polo cansazo dos saharauís; polas frustracións ante a sempiterna prórroga dos mandatos da MINURSO; pola inercia destes efectivos internacionais ante as diarias e flagrantes violacións dos dereitos humanos das poboacións civís indefensas que se cometen ante os propios narices dos cuarteis xerais da MINURSO; as presións internacionais, instigadas tamén polo reino co apoio de Francia ante os organismos internacionais, para reducir as axudas humanitarias que estes fornecen ás poboacións refuxiadas nos campamentos, foron o arsenal ao que recorreu Marrocos desde que constatou sobre o terreo a imposibilidade dun desenlace militar favorable ás súas teses.

Con todo, tanto a ONU como Marrocos deberían recoñecer xa que esta estratexia mostrou os seus límites. Seica é preciso recordarlles que foi o propio Hassan II, no seu discurso para anunciar o inicio da Marcha Verde, en outubro de 1975, quen dixo ao seu querido pobo que a anexión dos territorios saharauís se faría, como máximo, nun par de semanas, e que a tarefa ocuparía escasos días ás Forzas Armadas Reais. ¿Ou seica non se fixo célebre o prognóstico do que foi o alter ego de Hassan II durante a maior parte do longo reinado deste, Dris Basri, quen dixo , referíndose á capacidade de resistencia dos saharauís: “Eles están ao sol , e nós na sombra. Veremos quen resistirá máis.”

Hassan II morreu o 23 de xullo de 1999, é dicir 24 anos despois sen ver realizarse os seus pronósticos. Dris Basri, leva xa sete anos como incómodo exiliado en Francia onde segue con angustias a fin de reigne do seu protector e valedor tamén da monarquía, Jacques Chirac, quen abandonará o cargo en marzo próximo.

O manido cliché, amplamente difundido polos medios de prensa marroquís durante os primeiros anos do conflito, de que a guerra do Sahara occidental se inscribe na lóxica da guerra fría, e que Hassan II se erixíra no defensor dos intereses occidentais na rexión, defensa xenerosamente retribuída política , económica e militarmente, quedou feito anacos coa caída do muro de Berlín, en 1989.

A inestabilidade que coñeceu Alxeria, principal aliado da causa saharauí, durante as décadas dos oitenta e os noventa, e a incerteza derivada da mesma alimentaron as expectativas marroquís e francesas de que nalgún momento, a problemática interna obrigaría a Alxeria a ceder no seu apoio aos saharauís. Posteriormente, cando irrompeu na escena internacional o fenómeno do terrorismo islamista, as autoridades marroquís, orfas dunha argumentación seria para xustificar a súa empresa colonial no Sahara, non dubidaron, en contra de toda evidencia, en atopar vínculos entre o Frente POLISARIO e a nova que ameaza occidente, Al Qaeda.

E, para a promoción desta nova falacia, aí están o plumíferos de sempre, a soldo do Majzen, que desde os seus confortables despachos europeos se autoproclaman expertos do conflito saharauí e das ameazas que segundo eles se cernen sobre o Frente POLISARIO de converterse nunha ramificación do movemento integrista armado, por citar dous exemplos: Aymery Chauprade, profesor da Sorbone cuxas entrevistas son ampla e exclusivamente cubertas polos medios de prensa marroquís, e o suposto estudo elaborado por un dubidoso instituto de estudos estratéxicos con sé en Bruxelas, ESISC. Estudo cuxa mediocre calidade e absoluta falta de obxectividade merecéronlle, por parte dun semanario político propiamente marroquí, (Lle journal Hebdo, do 3 ao 9 de decembro de 2005) a sarcástica cualificación de estar feito “á medida do que desexan as autoridades de Marrocos”.

Toda esta parafernalia propagandista fixo augas, e a Fronte POLISARIO segue sendo o que sempre foi: un movemento de liberación nacional que soubo, nas tres longas décadas de loita desigual, non ceder ás sereas que noutros lugares arroxaron a outros movementos, igualmente asistidos pola xustiza do seu combate, a recorrer a métodos de violencia indiscriminada.
É hora xa de que os estrategos do Majzen se rendan á evidencia de que as frenéticas, inverosímiles e recorrentes campañas de calumnia, de denigración e de descualificación non puideron resistir ao transcurso do tempo. Paradoxicamente, ao mesmo tempo que as autoridades do reino marroquí crían crebaría a resistencia e determinación dos saharauís.
Se houbo momentos, na longa historia do conflito, en que a falta de perspectivas e as difíciles condicións de resistencia abrandarían a determinación dos saharauís, e hóuboos, estes tempos quedaron atrás. Pola contra, os saharauís teñen hoxe, máis que nunca antes, maiores razóns para seguir alimentando o seu optimismo. Velaquí o por que.

Toda evolución do conflito esta estreitamente ligada primeiro, á situación interna (territorios ocupados e interior mesmo de Marrocos), e ao contexto rexional e internacional. Respecto da situación interna, as condicións de resistencia dos saharauís cambiaron radicalmente. O asedio militar do territorio e súa total incomunicación co exterior que caracterizaron as dúas primeiras décadas da ocupación, e ao socairo do cal se cometían as maiores atrocidades contra unha poboación totalmente indefensa, xa non é posible hoxe. Grazas ás innovacións que coñeceron os medios de comunicación, aos teléfonos móbiles e ás redes de Internet, verdadeira revolución prometeica para os saharauís, as informacións e imaxes do que alí ocorre percorren o mundo ao instante. Xa quedaron atrás as épocas en que miles de civís inocentes languidecían nos tristes cárceres clandestinos do reino na ignorancia total da comunidade internacional. Marrocos xa non pode negar a represión e brutalidade con que conseguiu a permanencia dun réxime autocrático e liberticida, nin a impunidade polos excesos que comete nos territorios ocupados. Outrora, a existencia dun vínculo de parentesco con algún membro da Fronte POLISARIO podía constituír motivo de detención, torturas e ata de desaparición física. Hoxe, grazas á Intifada saharaui e aos seus simultáneos ecos no exterior, son centenares de homes, mulleres e ata nenos os que se lanzan ás rúas gritando aos catro ventos, non só a súa pertenza á fronte POLISARIO, senón tamén enarborando a bandeira saharauí fronte aos establecemento públicos marroquís e esixindo a independencia e a fin da ocupación.

As redadas de detencións masivas e as consecuentes torturas nas comisarías de policía, seguen sendo unha práctica habitual, pero grazas ás inmediatas denuncias que invaden as oficinas das organización dos dereitos humanos e a conseguintes presións que estas exercen desde o exterior, estes detidos recobran pronto a súa liberdade, e os estigmas do maltrato recibido son exhibidos con orgullo aos medios de prensa. Aí está a foto do mozo Mouloud sueidi, ao que hai menos de dous meses un comisario da policía marroquí, nun xesto de desesperación , seguramente farto da ineficacia patente de práctica común da tortura, prendeu lume, consciente de que a víctima, ao non morrer, denunciaría estes abusos. Ante o auxe sen precedente da Intifada saharauí, as autoridades marroquís atópanse hoxe fronte ao dilema do Asno de Buridan:

Seguir a política de recurso á crúa represión que caracterizou todo o período da ocupación xa non poderá arredar aos saharauís, conscientes de que xa non predican no deserto. Hai escasos meses un grupo de activistas entrevistado por un corresponsal de Le Figaro foron categóricos: “ Xa non estamos dispostos a asumir a resignación dos nosos pais. Loitaremos día e noite contra a ocupación . Marrocos ten que abandonar o Sahara Occidental”. Por outra banda , Marrocos se segue a política represiva corre o risco máis que probable de verse levado á picota polos organismos de defensa dos dereitos humanos e dar así ao traste coa imaxe que as autoridades do reino, e os seus protectores no exterior, se desviven por facer chegar á opinión publica internacional de que Marrocos quere enterrar definitivamente o triste pasado dos “anos de chumbo” e desfacerse así do oneroso legado de Hassan II e o seu factotum Dris Basri; ou dar satisfacción ás esixencias da comunidade internacional dando maiores espazos de apertura, de liberdade de expresión, de movemento e de asociación , co conseguinte auxe das reivindicacións independentistas e maior radicalización das esixencias da fin da ocupación, e, last but not the lest, o probable efecto de contaxio dos aires de liberdade que non tardasen en varrer a outras rexións propiamente marroquís agrilloadas tamén desde hai décadas.

Ademais, a nivel da situación interna do país, e máis alá dos panexíricos dos cortesáns , locais e estranxeiros, Marrocos sabe que atravesa un dos momentos máis difíciles da súa historia. Con máis da metade da súa poboación totalmente analfabeta ( ¡15 millóns¡); cunha economía exsangüe e en total dependencia da azarosa meteoroloxía ; descrédito total dunha clase política que se sabe enfastiada do eterno papel de figurante; cunha mocidade, que constitúe a maioría da poboación, ávida dunha vida mellor no exterior, todo iso constitúe o mellor fertilizante dun islamismo radical que xa gañou amplos sectores da desamparada poboación marroquí. Se a iso se lle engade o amateurismo dos círculos máis próximos do poder, está servida a catástrofe no reino da que ningún suposto “colchón de intereses” poderá salvar.

O contexto rexional e internacional que durante moitos anos levou auga ao muíño marroquí, tampouco é optimista para as autoridades do reino. Alxeria, principal aliado dos saharauís recuperou a súa estabilidade interna e está restaurando a súa preponderancia na palestra internacional como parceiro da maioría das grandes potencias mundiais. Grazas ás súas prodixiosas potencialidades económicas, á súa veciñanza xeográfica con Europa, á súa experiencia na loita contra o terrorismo, e ás habilidades do seu actual presidente, Abdelaziz Bouteflika, converteuse nun referente obrigatorio máis alá dos espazos propiamente africanos .

No escenario internacional, imposible non facer referencia á importancia cardinal que supón para Marrocos o indefectible e multifacético apoio de Francia, non só para a estabilidade interna do reino, senón tamén para o seu defensa sen concesións a nivel das instancias internacionais, en particular a ONU e a Unión Europea. Esta defensa adquiriu maior ímpeto nos dous últimos mandatos da presidencia de Jacques Chirac, a quen , ironicamente, o xornalista español Ignacio Cembrero, chego a chamar Chirac O Alaui por devoción á familia reinante en Marrocos.. Sen o apoio incondicional francés desde os primeiros momentos, é probable que Marrocos non se lanzase á aventura colonial do Sahara Occidental.

Excepción feita dun curto período durante a presidencia socialista de Mitterrand, no que o estragafestas de Gilles Perrault publicou o seu libro-denuncia , Notre Ami le Roi, e o ruxe-ruxe que supuxo tanto no interior do propio Marrocos como a nivel de Francia, as relacións de franco-marroquís nunca coñeceron maiores altibaixos. O núcleo desta relación sempre o foi a dereita francesa: UDF do expresidente Giscard D`Estaing, e o RPR, hoxe UMP de Jacques Chirac. Ambos partidos imbuídos dunha concepción das relacións de Francia coas súas antigas colonias impregnada de paternalismo, clientelismo e complicidade coas máis tristes ditaduras do continente africano3. Esta política, coñecida nos medios diplomáticos franceses de Francafrique, baseada en sistema de redes herdado da época Faucart ( conselleiro de asuntos africanos do Eliseo desde a época de De Gaulle), está dando os seus últimos estertores co final do ultimo mandato de Chirac quen abandonará o cargo en marzo próximo. ¿Cambiará a natureza das relacións franco-marroquís cando Chirac abandone a escena política internacional? É posible que isto non sexa estritamente certo, pero o que si é probable é que Marrocos xa non terá o apoio, sen reticencias, que tivo durante estas tres últimas décadas, e os desaforos do réxime marroquí terán maiores ecos na escena internacional.

Tanto Chirac como os seus predecesores, nunca seguiron no Magreb Árabe a política que corresponde á condición de Francia de gran potencia á que unen sólidos vínculos sentimentais, históricos e culturais cos países da rexión. Todas estas bazas que se podían poñer ao servizo dunha relación equilibrada, con beneficios compartidos desde as dúas beiras do mediterráneo, foron tiradas pola borda en pos de salvagardar unhas relacións, case obscenas pola súa lixeireza, cunha monarquía medieval que debe a súa supervivencia á represión máis desapiadada e ao indefectible apoio francés.

Os novos mandatarios do Eliseo, xa sexa Nicolas Sarkozy, do UMP, ou a socialista Segolene Royale, tratarán, para devolver a Francia a súa respectabilidade no Magreb Árabe, particularmente en Alxeria, de instaurar unhas relacións máis equilibradas con todos os seus socios onde prevalezan os intereses estratéxicos mutuos, e onde Francia tomo conciencia xa da necesidade de recobrar “le temps perdu”.

Basri, como pouco coñecedor da sociedade saharauí, ignoraba o proverbio nómade que di: “Ao que saiba esperar achegaráselle a sombra”.

________________________________________
1 ./ Kurt Waldheim, 1972/1981; Perez de Cuellar, 1982/1991; Boutrous Gali, 1992/1997; Kofi Anan, 1997 culminará o seu mandato en decembro próximo.
2 .- Resolución 377, 22 de novembro de 1975; resolución 379 (2 de nov.1975); resolución 380 ( 16 nov.1975). Todas elas dunha ambigüidade patente.
3 .- Segundo o Center for Global Development (CGD), no seu informe de agosto de 2006. “As axudas que Francia fornece aos países subdesenvolvidos vai sobre todo a países, pouco democráticos, non tan pobres...e é ( Francia) o campión da venda de armas ás ditaduras”. Le Monde, 14 de agosto de 2006.