A "conspiración" tibetana

Por Xulio Rios

Artigo publicado en http://www.igadi.org/

En 2004, cando se publicou o Libro branco sobre o problema do Tíbet, dicíase que o PCCh estaba dividido, tanto en Pequín como en Lhasa, sobre a actitude a manter en relación ás reivindicacións tibetanas. Ao final impúxose a fórmula que xa coñecemos: control e represión cunha man, e impulso do desenvolvemento coa outra. Con ambas se afogaría a súa identidade. (Foto: Militares patrullan as rúas de Lhasa o 15 de marzo de 2008). A do Tíbet era unha crise previsible por varias razóns. En primeiro lugar, polas reiteradas mostras de falta de flexibilidade da posición chinesa. Mentres as propostas políticas do Dalai Lama evolucionaron sensiblemente nos últimos anos, en Pequín, quizais interpretándoas como unha mostra de debilidade, descualificáronse todas e cada unha das súas iniciativas, confiando en erosionar así as bases da súa lexitimidade, ao tempo de reiterar, por activa e por pasiva, a súa negativa a calquera entendemento. O Libro branco sobre o problema do Tíbet, publicado en 2004, sintetiza a posición tradicional do goberno chinés e sorprende pola súa incapacidade para achegar algunha estratexia innovadora. Ese inmovilismo é a clave que conduciu ao fracaso das negociacións mantidas entre ambas as partes nos últimos anos, polo menos un total de cinco desde 2002 (en Dharamsala, Pequín e Suíza), cando había certa esperanza de que o novo liderado chinés impulsase un cambio de rumbo nesta cuestión. Unha excelente ocasión que foi lamentablemente desperdiciada para evitar o que agora está ocorrendo, a pesar de que o reelixido presidente Hu Jintao coñece ben o Tíbet, onde gobernou con man dura como xefe do Partido. En 2004, cando se publicou o Libro branco, dicíase que o PCCh estaba dividido, tanto en Pequín como en Lhasa, sobre a actitude a manter en relación ás reivindicacións tibetanas. Ao final impúxose a fórmula que xa coñecemos: control e represión cunha man, e impulso do desenvolvemento coa outra. Con ambas se afogaría a súa identidade. En segundo lugar, a crenza de que a modernización e o crecemento poden aliviar a insatisfacción política e diluír como un azucarillo o apego á conciencia nacionalista, quedou de novo en dúbida. O goberno central publica con frecuencia múltiples cifras (moi especialmente cando arriba a China algunha misión internacional con certa preocupación polo problema tibetano ou logo dunha crise como a actual) que evidencian o seu esforzo por alentar o desenvolvemento desta rexión autónoma. O ferrocarril Qinghai-Tibet, que entrou en funcionamento en 2006, ejemplifica ese impulso modernizador. No entanto, boa parte dos beneficios dese controvertido desenvolvemento económico é acaparada, en gran medida, pola poboación han residente na zona e que aumenta cada vez máis, atraída polas oportunidades que brinda a explotación do turismo e das materias primas da rexión. O desenvolvemento, tal como concíbese desde Pequín, debe contribuír a reforzar a sinización, creando máis resentimento, rebeldía e conciencia entre numerosos colectivos sociais do Tibet, non só monxes, que aos poucos advirten como a súa idiosincrasia tradicional vaise transformando deixando de ser un modo de vida para transformarse nunha reliquia folklórica. O seu capital, Lhasa, é un claro exemplo: pasou de 5 km2 en 1965 a case 100 km2 en 2009, unha vez complétense os procesos de urbanización en curso. Pero aínda beneficiando maioritariamente á poboación tibetana, non cabe imaxinar que iso supoña, de forma automática, un adormecemento da súa conciencia nacional. En terceiro lugar, a autonomía tibetana non é real. A natureza política do problema tibetano non é relixiosa, senón política, e ten que ver coas posibilidades de exercicio efectivo do autogoberno. Calquera provincia de maioría han dispón hoxe de máis autonomía que calquera rexión formalmente autónoma. Nas sesións que estes días celebra a Asemblea Popular Nacional en Pequín aprobouse unha profunda reestruturación da administración, probablemente necesaria, pero, no político, o maior desaxuste entre o aparello estatal e a realidade social atopa a súa concreción máis visible nas insuficiencias da arquitectura do estado, que foi relativamente flexible, por exemplo, para idear rexións administrativas especiais para Hong Kong e Macao, pero non para mellorar e ampliar o exercicio das autonomías das nacionalidades minoritarias. A China de Mao, a diferenza da URSS, negou desde o principio o dereito á autodeterminación das minorías nacionais. A autonomía promovida por Pequín, no entanto, estivo sempre comandada pola maioría han, co auxilio de ?segundos? das nacionalidades correspondentes, repartíndose papeis entre xefaturas de partido e de goberno. Pero mandan hanos. Os disturbios en Tibet non só evidencian, por outra banda, que a presenza do Dalai Lama e a súa capacidade de influír no curso político mantéñense en boa medida intactas a pesar do acoso interno e exterior de Pequín, senón que novas xeracións incorpóranse ao desafío á represión e ao inmovilismo chinés. Entre elas, non poucos pensan que a moderación do Dalai Lama non conduce a nada e que é necesario radicalizar a acción. Na veciña Xingjiang, desde fai tempo, esa insatisfacción, unida a outros factores, traduciuse en violencia organizada e aberta. A incapacidade do réxime para utilizar no político unha mínima parte do atrevemento de que fixeron ostentación no económico para desenvolver o país, podería agravar o conflito nos próximos anos. Para evitalo, esixiríase incorporar a cuestión do autogoberno das nacionalidades minoritarias á axenda política, propiciando mecanismos efectivos que garantan un exercicio leal da autonomía, a preservación activa das identidades e non a súa categorización como ?problema?, o que implica a activación de procesos de sinización como solución. Non é fácil, pero se require un revulsivo para saír do actual impasse. Esta crise podería ser sufocada recorrendo novamente á represión pero, en ningún caso, suporá unha liquidación definitiva, só accesible a través da negociación e de propostas políticas. Os disturbios rexistrados en Tibet nos últimos días evidencian o reiterado fracaso da política do goberno central en materia de nacionalidades minoritarias. O desmentido inicial das autoridades chinesas e o seu intento de ningunear e disfrazar o acontecido, descualifican calquera indicio de liberalización do forte control practicado sobre os medios de comunicación e alertan, unha vez máis, sobre a insuficiencia e o mero valor cosmético doutros xestos recentes destinados a acougar as críticas internacionais. A reacción das autoridades chinesas, refuxiada no argumento do atraso e a ingerencia exterior, malamente oculta o desconcerto xerado pola incomprensión da súa ?benevolencia?, debedor do pensamento confuciano, que hoxe esixe unha maior sofisticación. A única conspiración e sabotaxe existente no problema tibetano é a de quen se empeñan en non perder o medo a profundar na reforma do sistema político que, de non actuar coa celeridade debida, ben podería chegar a bloquearse, como xa advertiron con rigor varios think tank do propio goberno chinés. Se non o ven, é que están cegos.

Xulio Ríos, director do Igadi e do Observatorio da Política China (Casa Asia-Igadi) e autor de "Mercado e control político en China"